تغییری که با گذشت سال‌ها و شکل‌گیری جنبش‌های مختلف فکری، باز هم جای کار دارد. مارگارت اتوود، مهم‌ترین چهره‌ی ادبی کانادا و فعال حقوق زنان در کتاب سرگذشت ندیمه، تبعیض‌های جنسینی و نگاه‌های جنسیت زده را در بستر یک انقلاب در زمانی نامعلوم به‌روشنی و با بی‌رحمی و صراحت ترسیم کرده است.

مارگارت اتوود؛ برجسته‌ترین چهره‌ ادبیات کانادا

مارگارت اِلنور اتوود (Margaret Atwood) نویسنده، فعال اجتماعی و فمینیست کانادایی است که در نوامبر ۱۹۳۹ در خانواده‌ای تحصیل‌کرده به دنیا آمد. پدر او حشره‌شناس بود و مارگارت اتوود از کودکی با طبیعت عجین شد؛ طوری که تاثیر آن در آثار او پیداست. استعداد نوشتن از ابتدا در او وجود داشت به طوری که اولین شعرهایش به زمان کودکی و قبل از دوران مدرسه‌ی او بازمی‌گردد. اتوود تحصیلات خود را در کالج ویکتوریا در دانشگاه تورنتو شروع کرد و در نشریه‌ی دانشگاه به‌نام Acta Victoriana شعرها و مقاله‌هایش را چاپ کرد. او درکالج به تئاتر نیز مشغول بود. مارگارت این شانس را داشت که شاگرد «جین جی مکفرسون»، شاعر کانادایی و «هرمان نورثروپ فرای»، نظریه‌پرداز ادبی و از چهره‌های تاثیر‌گذار قرن بیستم باشد.

مارگارت چهره‌ای تحصیل‌کرده‌ است و تا بالاترین مدارج عالی پیش رفته است. پس از فارغ‌التحصیلی در رشته‌ی ادبیات انگلیسی و مطالعه‌ی فلسفه و زبان فرانسه، توانست کمک هزینه‌ی تحصیلی برای تحصیلات تکمیلی در کالج رادکلیف -کالج زنان آزادی‌خواه در ماساچوست- را بگیرد و پس از دو سال، تحصیل در مقطع دکترا را رها کرد. او در همان سال‌های ابتدایی تحصیلش کتاب «همزاد پرسفونه» را منتشر کرد که شامل شعرهای او بود و برای آن جایزه‌ی ای جی پرت را گرفت.  

او در 25 سالگی تدریس در دانشگاه بریتیش کلمبیا در ونکوور را شروع کرد و در دانشگاه‌های دیگر از جمله دانشگاه سر جرج ویلیامز در مونترال و دانشگاه آلبرتا فعالیت خود را ادامه داد. مارگارت آتوود در سال 1966 جایزه‌ی گاورنر جنرال را برای کتاب سرگذشت ندیمه گرفت که این کتاب بازتابی از نگرانی‌های فمنیستی اوست. در سال 1968 با «جیم پولک»، نویسنده‌ی آمریکایی ازدواج کرد اما 5 سال بعد از او جدا شد و بعد از آن با «گریم گیبسون»، رمان‌نویس کانادایی به مزرعه‌ای در نزدیکی اونتاریو رفت.

در دهه 80 میلادی شش مجموعه شعر و سه رمان از او منتشر شد و در سال‌های بعد از آن، شهرت مارگارت با دریافت جایزه‌ی آرتور کلارک و جایزه‌ی بوکر بیش‌تر شد. در پی موفقیت‌های ادبی‌اش، با انتشار کتاب «آدمکش کور» لقب Canada's Walk of Fame را برای سال‌ها فعالیتش گرفت. اتوود در سال 2008 مجموعه‌ای از 5 سخنرانی‌اش را در قالب کتابی به نام Payback: Debt and the Shadow Side of Wealth چاپ کرد که هنوز به فارسی ترجمه نشده است. علاقه‌ی بسیار زیادش به ادبیات و نویسندگان دیگر سبب شد رمانی به نام «بذر جادو» را بنویسد که اثری بازنویسی از کتاب «طوفان» از «شکسپیر» است. آتوود زندگی پرباری دارد و توانسته جوایز بین‌المللی زیادی برای آثارش و درجات افتخاری زیادی از دانشگاه‌های مختلف مانند آکسفورد و سوربن و کلمبیا بگیرد.

درباره سرگذشت ندیمه؛ داستانی فمینیستی از آینده زنان

زمانی که آتوود نوشتن سرگذشت ندیمه ( The Handmaid's Tale) را شروع  کرد، نام آن را «اف‌فرد» به تاثیر از شخصیت اصلی داستان گذاشت. او این اثر را زمانی که در آلمان ساکن بود، با ماشین تحریر آلمانی که کرایه کرده بود نوشت. در آن سال‌ها دیوار برلین، بخش غربی و شرقی شهر را از هم جدا کرده بود و مارگارت اتوود به تاثیر از حکومت‌های دیکتاتوری شروع به نوشتن این داستان کرد.

سرگذشت ندیمه در سال ۱۹۸۵ منتشر شد؛ درحالی‌که اتوود چند‌بار از انتشار آن صرف‌نظر کرده بود. آتوود برای این کتاب جایزه‌ی آرتور سی کلارک را گرفت که جایزه‌ی مخصوص کتاب‌های علمی-تخیلی است. هرچند اتوود مخالف چنین نظری درباره‌ی ژانر کتاب است.

نگاهی به داستان سرگذشت ندیمه

داستان سرگذشت ندیمه در شهر کمبریج ایالت ماساچوست شکل می‌گیرد. به دنبال ترور رییس جمهور انقلابی شکل می‌گیرد که تغییرات عظیمی را در این ایالت ایجاد می‌کند. انقلاب‌ توسط مسیحیان انجام می‌شود و سردمداران جنبش، دولتی به نام «گیلاد» ایجاد می‌کنند. در این حکومت تازه تاسیس قانون اساسی منحل می‌شود و فردیت افراد -به‌خصوص زنان- هیچ اهمیتی ندارد. مردم در خدمت دولت مورد ظلم و ستم‌ و تبعیض‌های جنسیتی قرار می‌گیرند و دین مسیحیت به عنوان دین قانونی کشور اعلام می‌شود. ازدواج مجدد، طلاق و بسیاری از تصمیمات فردی که حقوق شهروندی افراد است نیز از سوی دولت، بی‌قانونی به‌حساب می‌آید. این دولت نمادی از حکومت تئوکراتیک جلید است. در این گروه از دولت‌ها، قوانین براساس نظر مدعیان خدا بر روی زمین نوشته می‌شود و مذهب غالب که در کتاب سرگذشت ندیمه مارگارت اتوود دین مسیحیت است، تعیین‌کننده‌ی چهارچوب‌های سازمانی و حقوق افراد است.

در «گیلاد» افرادی که دست به اعتراض می‌زنند، گناهی مرتکب می‌شوند و یا خطایی از آن‌‌ها سر می‌زند به مجازاتی سخت محکوم می‌شوند. آن‌ها را به مناطق آلوده که «کولونی» نام دارد می‌فرستند و یا محکوم به اعدام می‌شوند. جنازه‌های گناه‌کاران را در قسمت‌های مختلفی از شهر آویزان می‌کنند تا درس عبرتی برای افراد جامعه باشد.

در مناطقی از این کشور حوادث فاجعه بار مربوط به نیروگاه‌های هسته‌ای رخ داده است که در نتیجه، اکثر مردان شهر قدرت باروری ندارند. این درحالی‌‌ست که ناباروری مردان از سمت دولت مورد قبول نیست و عقیم بودن تنها از سمت زنان تلقی می‌شود. در پی اتفاق‌های سیاسی و نیاز جکومت برای به قدرت گرفتن فرمانده‌های عالی‌رتبه، دستور می‌دهند زنانی که توانایی باروری دارند در خانواده‌های سلطنتی زندگی کنند تا فرزندانی به‌دنیا بیاورند و پس از آن برای خدمت به خانواده‌ای دیگر به خانه‌های دیگر فرستاده شوند. این زنان «ندیمه» نام دارند.

در سرگذشت ندیمه داستان از زبان یکی از ندیمه‌ها به نام «جون» روایت می‌شود. قهرمان داستان دختری دارد که پس از تشکیل حکومت «گیلیاد» او را به خانواده‌ای بدون فرزند می‌دهند. «جون» به خانه‌ی یکی از دولت‌مردان فرستاده می‌شود و به او لقب «آف‌فرد» می‌دهند؛ زیرا نام فرمانده‌اش «فرد» است. در پی انجام امورات خانه و خریدهای روزانه، «افردد» با ندیمه‌ی دیگری گفت‌وگو می‌کند و با گروهی زیرزمینی که برای براندازی حکومت تلاش می‌کنند، آشنا می‌شود.

در پشت جلد این کتاب به‌ نقل از روزنامه‌‌ی واشنگتن پست نوشته شده است: «سرگذشت ندیمه رمانی است آمیخته به طنز، هراس و هشدار که از آمیزش تیره و تار سیاست و روابط زن و مرد به‌طرزی هنرمندانه پرده برمی‌دارد. رمان اتوود به لحاظ تخیل آینده‌نگرش، از جهاتی، ۱۹۸۴ اورول را به خاطر می‌آورد.» همچنین نوشته‌ی هوستون کرانیکل نیز آورده شده است: «تا این کتاب مجاز است، بخوانیدش.»

داستان ندیمه به روایت تصویر

بروس میلر نویسنده و کارگردان آمریکایی در سال 2017 مجموعه‌ای تلویزیونی براساس کتاب با همین عنوان (The Handmaid’s Tale) ساخت. این سریال مورد استقبال تعداد زیادی از فیلم‌دوستان قرار گرفت و جایزه‎‌های زیادی از آن خود کرد. فصل اول آن هشت جایزه از سیزده نامزدی در جشنواره‌ی امی را گرفت. همچنین اولین سریالی شد که جایزه‌ی گلدن کلوب را برای بهترین سریال تلویزیونی درام گرفت. در این مجموعه «الیزابت موس» در نقش اصلی ایفای نقش کرده است و توانست جایز‌ه‌ی بهترین بازیگر زن در سریال‌های تلویزیونی را در گلدن گلوب به‌دست آورد.

ترجمه و انتشار سرگذشت ندیمه در ایران

«سهیل سُمّی» تحصیل‌کرده‌ی رشته‌ی زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه تهران است. او آثار زیادی را به فارسی ترجمه کرده است و به گفته‌ی خودش به ترجمه‌ی داستان‌های بلند وآمریکایی علاقه دارد. از کتاب‌هایی که «سُمی»  به فارسی برگردانده است می‌توان به کتاب‌های «مالون می‌میرد» و «وات» در انتشارات «ققنوس»، «سنتائور» از سوی انتشارات «مروارید» و «حقارت» در انتشارات «نیماژ» اشاره کرد.

سرگذشت ندیمه تا امروز به چهل زبان دنیا ترجمه شده است. در ایران انتشارات ققنوس این اثر را با ترجمه‌ی «سهیل سمی» منتشر کرد که در سال ۱۳۹۷ به چاپ یازدهم رسید.