در میان ادعاهایی که عقیده  دارند قالی های کرمان از پی صنعت نساجی به ویژه شال بافی تولد یافته و عمر آن نزدیک به ۴  قرن است با بررسی طرح ها و یژگی‌های بافت قالی کرمان می‌توان به قدمت دستکم هزار ساله آن برسیم.

وجود قدیمی‌ترین نوع گره‌های به کار رفته در فرش پرزدار که امروزه به بی‌گره بافی شهرت یافته و متاسفانه بلای خانمان‌سوز قالی جدید کرمان شده، ثابت می‌کند که این منطقه در حفظ یکی از ویژگی‌های بافت فرش‌های کهن سهم مهمی داشته است.

بسیاری از فرش های کهن ایران با شیوه گره U  یا V بافته می‌شدند و آثار آن را می‌توان در فرش‌های قدیمی مصر که متاثر از فرش‌های ایرانی است به وضوح مشاهده کرد. از طرف دیگر  شیوه استفاده از سه پود بین هر دو رج بافت، ویژگی قالی‌های کهن ایران است که بارزترین آن قالی پازیریک است و ما این ویژگی را امروز هم در قالی های کرمان می بینیم.

در کنار این آثار هنوز هم می‌توان قدیمی‌ترین نوع دارهای قالیبافی را که بقایایی از اولین دارهای عمودی در بافت قالی گره‌دار هستند هر چند به تعداد محدود در برخی مناطق کرمان دید. از همه این عوامل که بگذریم وجود طراحان و نقاشان قابل و استادانی که از اوایل عهد قاجار در این منطقه به کار طراحی نقش فرش و مینیاتور و … پرداخته اند آن هم طراحانی که سرآمد طراحان عصر خود بوده اند، نمی تواند بدون هیچگونه پشتوانه محکم و قدمتی طولانی باشد. همه این عوامل چنانکه باید به گونه ای دست به دست هم می دهند تا سابقه‌ای چند هزار ساله برای فرش کرمان رقم بخورد.

همچنین سوابق ریسندگی و بافندگی در این منطقه بسیار است. کرمان در دوران گذشته معروفیت زیادی در زمینه تولید پارچه داشته است مخصوصا در دوران شاه عباس صفوی این رونق دو چندان شد اما پس از سقوط حکومت صفویه و دوره جنگ و جدال خاندان افشار و زندیه، رکود در تولید مواد خام به خصوص ابریشم و به طور کلی در صنایع نساجی ایران پدید آمد.

اما با تمامی این جنگ ها تا اواسط دوره قاجار کرمان یکی از مهمترین و بزرگترین مراکز تولید انواع منسوجات به خصوص پارچه های ابریشمی بوده است. از مهمترین آنها شال های پشمی و پارچه های ساده کرباس در قدیم و پته های زیبا را می توان نام برد.

اما اگر در سال هلای گذشته به هنر پارچه بافی اهمیت داده شده دلیل اصلی آن توسعه صنعت قالی بافی در است استان است که قرن ۲۰ اوج شکوفایی این هنر بوده است.

مهمترین مراکز قالیبافی کرمان

همه فرش های استان کرمان را می‌توان به دو گروه فرش‌های شهری بافت و عشایری بافت تقشیم کردکه کرمان مهمترین مرکز عرضه فرش‌های شهری بافت و سیرجان را مهمترین مرکز عرضه فرش‌های عشایری هستند.

به غیر از  شهر کرمان دیگر مناطق کرمان مانند رفسنجان، راور، بردسیر، گلباف، ماهان، جوپار و زرند از مهمترین مراکز قالیبافی شهری هستند.

بافت فرش شهری کرمان

از میان مراکز شهری بافت قالی کرمان، منطقه راور در صدر سایر بخش ها قرار دارد. روستاهای«فیض آباد» و «طرز» از مهمترین روستاهای حومه راور هستند که به همراه روستاهای اسماعیل آباد، یوسف آباد، جلال آباد و تقی آباد در شمال و همچنین روستاهای ریحان، تاشک، بقیجان و خورند در جنوب از مهمترین مراکز قالیبافی حوزه راور هستند.

شهر راور خود نیز از کانونهای قدیمی فرشبافی کرمان است. عباس خان نخعی و پنجعلی خان نخعی از تولیدکنندگان بسار مشهور و قدیمی راور بوده اند.

همچنین شرکت های خارجی نظیر عطیه بورس و حتی شادروان احمد یزدانی پناه در منطقه  راور به تولید قالی کرمان اشتغال داشته اند.

ناحیه گلباف از دیگر مراکز قالیبافی کرمان است که روستاهای فندقا و تیرکان از مهمترین مراکز قایلبافی حومه آن است. بخش ماهان کرمان به همراه روستاهای محی آباد، غنات غستان، لنکر، جوپار و دستجرد از دیگر مناطق قالیبافی ماهان هستند.

شهر رفسنجان نیز از مراکز خوشنام فرشبافی استان کرمان است که از دیرباز شرکت‌های خارجی نیز فعالیت‌های فرشبافی خود را در آن گسترش داده بودند. فرش امروز رفسنجان از نظر طرح و رنگ تفاوت چندانی با سایر مراکز شهریا بافت استان کرمان ندارد اما رواج طرح های سبک نایین در شمال و شمال شرقی آن در روستاهایی نظیر داوران، در، دره، تاج قابل تامل است.

ویژگی های ظاهری قالی های شهری بافت کرمان

طرح ها و  رنگ های مورد استفاده در قالی های کرمان از گذشته تا به امروز عبارتند از :

– طرح سبزی کار

– طرح های تصویری که بیشتر بهترین آنها در حوزه قالیبافی راور بافته شده و می شوند. مهمترین آنها عبارتند از طرح حافظ، لیلی و مجنون، خیام، منظره‌ای و بطور کلی مضامین عارفانه و عاشقانه که بیشتر در تریکب با طرح زیبای سبزی کار هستند.

– طرح های افشان به ویژه افشان شاه عباسی که شاید بهترین آنها در دوره معاصر حاصل دست قلم توانای طراحان خاندان شاهرخی بوده باشد.

از دیگر طرح‌های معروف کرمان نقوش قاب قرآنی، انواع درختی و گلدانی تلفیقی بو همچنین انواع گل فرنگ باشد.